Η
ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ένα περίπλοκο και διαρκές κοινωνικό φαινόμενο, αφού υπήρχε πάντα και συνεχίζει να μας απασχολεί. Ένας ολοκληρωμένος ορισμός αυτού του φαινομένου εμπεριέχεται στο άρθρο 3, εδάφιο β’ της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, όπου ο όρος «ενδοοικογενειακή βία» συνίσταται σε «κάθε πράξη φυσικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής ή οικονομικής βίας, η οποία συμβαίνει εντός της οικογένειας ή οικογενειακής μονάδας, ή μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων, ανεξάρτητα ή όχι του κατά πόσο ο δράστης μοιράζεται ή έχει μοιρασθεί την ίδια κατοικία με το θύμα». - Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης αποτελεί το πρώτο νομικά δεσμευτικό κείμενο που θέτει κριτήρια για την πρόληψη της έμφυλης βίας.
Όταν αναφερόμαστε στον όρο ενδοοικογενειακή βία δεν εννοούμε μόνο την σωματική βία. Εννοούμε επίσης μια σειρά από διαφορετικής ποινικής βαρύτητας εγκληματικές πράξεις. Αυτές μπορεί να είναι η λεκτική, η σωματική, η ψυχολογική και η σεξουαλική βία, οι οποίες είναι αναφορικά πιο συχνές. Από την άλλη, βία με τη μορφή δια της παραμελήσεως, έλλειψη φροντίδας, στέρηση ιατρικής περίθαλψης ή ακόμη και της εκπαίδευσης είναι επίσης σοβαρές μορφές βίας που όμως δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιες. Σε αυτά τα είδη θα πρέπει να προσθέσουμε την οικονομική και την εκβιαστική μορφή.
Θα ήθελα να μείνω λίγο στην λεκτική βία. Είναι δύσκολο να προσδιορίσεις τη λεκτική κακοποίηση και να την αποδείξεις, ακριβώς γιατί σε αντίθεση με τις υπόλοιπες μορφές βίας δεν είναι ορατή. Είναι ύπουλη, δεν αφήνει σημάδια και οι συνέπειές της φαίνονται πολύ αργότερα, ίσως πολλές φορές όταν είναι ήδη πολύ αργά πια. Είναι το είδος της ενδοοικογενειακής βίας που δεν εκδηλώνεται με εξωτερικά τραύματα. Τη σοβαρότερη έκφανση της την συναντάμε στα τραύματα της ψυχής, που ενώ δεν είναι εμφανή, καθίστανται βαθύτερα, μακρόχρονα και συχνά… ανεξίτηλα. Δυνατές φωνές, βρισιές, απειλές, προσβολές, συκοφαντικές δηλώσεις και απομόνωση αποτελούν μερικές μόνο όψεις της άσκησης λεκτικής βίας και κατά συνέπεια ψυχολογικής βίας. Η λεκτική κακοποίηση είναι καθαρά ψυχολογική, γιατί στοχεύει κατευθείαν στο συναίσθημα. «Οποιαδήποτε πράξη περιλαμβάνει περιορισμό, λεκτική προσβολή, εκφοβισμό ή οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά που μειώνει την αίσθηση του εαυτού, της αξιοπρέπειας, της αυτοαξίας και έχει ως στόχο να ελέγξει και να καθυποτάξει τον άλλον» αποτελεί ενδοοικογενειακή βίας.
Από νομικής πλευράς ως ψυχολογική βία ορίζετε η «πρόκληση ψυχικού πόνου, ο οποίος δημιουργεί κίνδυνο διαταραχής της ισορροπίας του ατόμου. Κάποιες φορές ο θύτης δεν συνειδητοποιεί ότι ασκεί ψυχολογική βία σε κάποιον. Συνήθως όμως χρησιμοποιείται σαν «όπλο» για να «πείσει» τον άλλο να κάνει ή να μην κάνει, αυτό που θέλει ο θύτης. Ο αδύναμος, ο απροστάτευτος, ο εξαρτημένος από κάποιον λόγω εξουσίας, δύναμης ή ανάγκης, εξαναγκάζεται να υποταχθεί σ’ αυτό που επιβάλλει ο πιο δυνατός, γιατί αν δεν το κάνει, θα υπάρξουν συνέπειες.
Στις μορφές ενδοοικογενειακής βίας ανήκει και η Φυσική βία η οποία μπορεί να είναι ένοπλη ή άοπλη σωματική βία μικρής ή μεγάλης κλίμακας. Μπορεί να οδηγήσει και σε θάνατο. Και έχει σκοπό την υποταγή του θύματος στον δράστη.
Μία ακόμη μορφή της είναι η σεξουαλική βία που διαπράττεται όταν το θύμα αναγκάζεται να συμμετέχει χωρίς την συγκατάθεσή του σε σεξουαλική δραστηριότητα. Η σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να περιλαμβάνει σεξ υπό πίεση χωρίς συναίνεση, και εξαναγκασμό σεξ μέσω χειραγώγησής.
Ακόμη οι επιθέσεις κατά της ιδιοκτησίας και κατοικίδιων ζώων δεν είναι τυχαίες πράξεις. Πολλές φορές είναι ο τοίχος που στέκεται κοντά το θύμα και κτυπιέται, ακόμη και η αγαπημένη πορσελάνη του θύματος που θρυμματίζεται, ή ακόμη και η κατοικίδια γάτα που στραγγαλίζεται μπροστά του. Όλα αυτά είναι πράξεις που έχουν σκοπό να περάσουν ένα μήνυμα , «κοίτα τι με έκανες να κάνω! Μπορεί να είσαι το επόμενο θύμα»! Ο εκφοβισμός μπορεί να πραγματοποιηθεί επίσης χωρίς υλικές ζημιές, με τον δράστη να ουρλιάζει στο πρόσωπο του θύματος, να στέκεται πάνω από το θύμα κατά την διάρκεια ενός καβγά, να οδηγεί απερίσκεπτα όταν είναι παρόν το θύμα ή τα παιδιά, να καταδιώκει ή να παρακολουθεί το θύμα.
Μορφές ενδοοικογενειακής βίας δεν αποτελούν μόνο τα παραπάνω. Σε περίπτωση διαζυγίου η βίαιη αποκοπή των ανηλίκων από το συγγενικό περιβάλλον του γονέα που δεν έχει την επιμέλεια τους και η χρησιμοποίηση του κακοποιημένου παιδιού ως μάρτυρα, μπορούν, να αποτελέσουν εκφάνσεις αυτού του φαινομένου.
Στην Πορτογαλία τρεις γυναίκες δολοφονούνται κάθε τέσσερις μέρες, στην Γαλλία μία κάθε πέντε μέρες και εκατό το χρόνο στην Ισπανία». Το 2021 είχαμε 18 δολοφονίες γυναικών στην Ελλάδα. Τα ποσοστά καθίστανται επίφοβα και ανησυχητικά. Ωστόσο, αν και τα δεδομένα έχουν προκύψει από επίσημες έρευνες, ανταποκρίνονται στα πραγματικά μεγέθη του φαινομένου; Η άσκηση ενδοοικογενειακής βίας και συγκεκριμένα η κακοποίηση γυναικών και ανηλίκων υπόκεινται στην κατηγορία των εγκλημάτων με τον μεγαλύτερο σκοτεινό αριθμό. Αυτό σημαίνει πως μεταξύ της καταγεγραμμένης και της πραγματικής εγκληματικότητας παρεμβάλλεται η αφανής εγκληματικότητα, η οποία οφείλεται κατά βάση στην μη καταγγελία των συμβάντων από τα θύματα.
Η φύση των συγγενικών σχέσεων σε αυτά τα περιστατικά, συχνά αναστέλλει το θύμα από το να καταγγείλει στην αστυνομία ένα μέλος της οικογενείας του. Το πρόσωπο που θεωρητικά έχει το ρόλο να προστατεύει ηθικά και νομικά τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας του, καταλήγει να στρέφεται εναντίον τους και να τα φοβίζει. Το ήδη συναισθηματικά τραυματισμένο θύμα βρίσκεται μπροστά στην ιδέα της εμπλοκής με τις μακροχρόνιες και απρόσιτες διαδικασίες των επίσημων φορέων κοινωνικού ελέγχου και τελικά προτιμά να σιωπήσει, διαιωνίζοντας το φαινόμενο. Από την άλλη, ο στιγματισμός και η ενδεχόμενη διαπόμπευση -ιδιαίτερα σε μικρές κοινωνίες- που πρόκειται να ακολουθήσουν ύστερα από την δημοσίευση των υποθέσεων τους, πάντοτε αποτελούν ισχυρούς ανασταλτικούς παράγοντες για τη μη καταγγελία των περιστατικών. Το σύνδρομο της «μαθημένης αβοηθησίας» καθίσταται μια ακόμη μεταβλητή που επηρεάζει τη σιωπή των θυμάτων. «Το άτομο, δηλαδή, αισθάνεται πως είναι αβοήθητο, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και νιώθει πως είναι άξιο της μοίρας του, επομένως δεν απευθύνεται ούτε σε ψυχολόγο ούτε σε αστυνομία ή εισαγγελία». Ακόμα και στην περίπτωση της καταγγελίας, οι υποθέσεις αυτές συνεχίζουν να παρουσιάζουν κωλύματα. Ιδιαίτερα με την ιατροδικαστική πραγματογνωμοσύνη, που συνοδεύει τις καταγγελίες: «τι γίνεται στην περίπτωση που δεν υπάρχουν εξωτερικές κακώσεις; Τι σημαίνει ΑΥΤΌ ; Πως το περιστατικό δεν έχει λάβει χώρα; Ή πως το άτομο δεν υπέστη κακοποίηση; Είναι δύσκολο να δικαιωθεί το θύμα στην περίπτωση που δεν υπάρχουν απτά αποδεικτικά στοιχεία. Πολλών τύπων κακώσεις δεν αποδεικνύονται από κάποιο εξωτερικό τραύμα, όπως για παράδειγμα το τράβηγμα των μαλλιών ακόμα και αν είναι βίαιο και επίπονο. Τέτοιες περιπτώσεις ελαφριών κακώσεων αποτελούν νομικά πταίσματα, ενώ θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνονται ως μεμονωμένα περιστατικά, που χρήζουν ποινικής αντιμετώπισης.
«Τα εν οίκω μη εν δήμω», έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, υποστηρίζοντας πως τα οικογενειακά θέματα δεν πρέπει να γίνονται δημόσια. Ισχύει, όμως, αυτό στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας; «Όταν μέσα σε μια οικογένεια υπάρχει οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης, δεν θα πρέπει να αποτελεί μυστικό ή ταμπού».
Παρουσιάζω παρακάτω μια υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας στην Ελλάδα του 2016.
Η ιστορία αφορά ένα ζευγάρι μεσηλίκων βρετανών, που είχε υιοθετήσει πέντε παιδιά και τα τελευταία χρόνια ζούσαν όλοι μαζί σ’ ένα χωριό στα Χανιά. Όπως αποδείχτηκε, ο θετός πατέρας κακοποιούσε σεξουαλικά τις δύο από τις τρεις κόρες και ασκούσε σωματική και λεκτική βία σε όλα τα παιδιά, τα οποία κυκλοφορούσαν εμφανώς κακομεταχειρισμένα, χτυπημένα και συχνά με ξυρισμένα κεφάλια. Το 2014 δύο άνδρες που έμεναν δίπλα, έστειλαν επιστολές στην κοινωνική υπηρεσία του Λιντς καταγγέλλοντας το ζευγάρι, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Δύο χρόνια μετά, οι δύο από τις θετές κόρες βρήκαν τη δύναμη και διηγήθηκαν σε δύο γειτόνισσές τους όλα όσα βίωναν και ύστερα οι μαρτυρίες από τους ίδιους τους γείτονες διαδέχονταν η μία την άλλη. Άραγε, αν είχαν μιλήσει και επιμείνει νωρίτερα θα χρειαζόταν να περάσουν σχεδόν δέκα χρόνια για να αποκαλυφθεί η φρίκη που βίωναν τα πέντε παιδιά; «Όσο τα στόματα μένουν κλειστά, η βία θα διαιωνίζεται. Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να ζει ελεύθερος, χωρίς φόβο για ενδεχόμενη κακοποίηση». Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας δεν αποτελεί ιδιωτική υπόθεση αλλά κοινωνική παθογένεια.
Τα τελευταία τριάντα χρόνια περίπου γίνονται μεγάλες προσπάθειες και δίνονται πολλοί αγώνες ώστε να φτάσουμε να προσφέρουμε βοήθεια τόσο στα θύματα μέσα στο πλαίσιο μιας οικογένειας, όσο και στους θύτες που ασκούν βία.
Αναφερθήκαμε στο ότι η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα πολυσύνθετο και πολύπλοκο φαινόμενο. Είναι μια συμπεριφορά και πράξη του θύτη που σκοπό έχει να βλάψει, να μειώσει και να καταπατήσει τα δικαιώματα του άλλου προς ικανοποίηση δικών του πεποιθήσεων και εγωιστικών αναγκών. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι αυτές οι πράξεις και αυτές οι συμπεριφορές συγκαταλέγονται στα ποινικά αδικήματα και γι αυτό πρέπει να δικάζονται, έτσι ώστε τα θύματα να μην ματαιώνουν τον εαυτό τους και την τόλμη τους.
Η ιστορία αφορά ένα ζευγάρι μεσηλίκων βρετανών, που είχε υιοθετήσει πέντε παιδιά και τα τελευταία χρόνια ζούσαν όλοι μαζί σ’ ένα χωριό στα Χανιά. Όπως αποδείχτηκε, ο θετός πατέρας κακοποιούσε σεξουαλικά τις δύο από τις τρεις κόρες και ασκούσε σωματική και λεκτική βία σε όλα τα παιδιά, τα οποία κυκλοφορούσαν εμφανώς κακομεταχειρισμένα, χτυπημένα και συχνά με ξυρισμένα κεφάλια. Το 2014 δύο άνδρες που έμεναν δίπλα, έστειλαν επιστολές στην κοινωνική υπηρεσία του Λιντς καταγγέλλοντας το ζευγάρι, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Δύο χρόνια μετά, οι δύο από τις θετές κόρες βρήκαν τη δύναμη και διηγήθηκαν σε δύο γειτόνισσές τους όλα όσα βίωναν και ύστερα οι μαρτυρίες από τους ίδιους τους γείτονες διαδέχονταν η μία την άλλη. Άραγε, αν είχαν μιλήσει και επιμείνει νωρίτερα θα χρειαζόταν να περάσουν σχεδόν δέκα χρόνια για να αποκαλυφθεί η φρίκη που βίωναν τα πέντε παιδιά; «Όσο τα στόματα μένουν κλειστά, η βία θα διαιωνίζεται. Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να ζει ελεύθερος, χωρίς φόβο για ενδεχόμενη κακοποίηση». Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας δεν αποτελεί ιδιωτική υπόθεση αλλά κοινωνική παθογένεια.
Ένας ακόμη παράγοντας που ενισχύει την παραμονή των θυμάτων σε κακοποιητικές σχέσεις είναι το γεγονός ότι έτσι το βίωσαν και στην δική τους πατρική οικογένεια. Οι γυναίκες που έχουν μεγαλώσει σε πατριαρχικές οικογένειες έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να θυματοποιηθούν γιατί μεγαλώνουν μέσα σε μια συνθήκη στην οποία ο πατέρας είναι πάνω από την μητέρα και πάνω από όλα τα μέλη της οικογένειας.
Κάθε άτομο/θύμα βιώνει την βία με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο που σχετίζεται με την προσωπικότητα και τα βιώματά του. Υπάρχουν όμως κάποια κοινά χαρακτηριστικά στον τρόπο σκέψης τους και το τρόπο αντιμετώπισης του θύτη. Αυτά μπορεί να είναι, ότι το θύμα δικαιολογεί τις πράξεις του θύτη, ότι δέχεται απειλές για βλάβη σε αγαπημένα άτομα, ότι πρέπει να μείνει για χάρη των παιδιών. Πολύ συχνός λόγος είναι η οικονομική εξάρτηση και η κοινωνική θέση. Ακόμη το μη αποδεκτό διαζύγιο, ή επίσης η μεταναστευτική κατάσταση που μπορεί να βρίσκετε (δηλαδή σε ξένη χώρα). Συχνά οι γυναίκες επίσης αναφέρουν την αγάπη που μπορεί να νιώθουν ακόμη για τον θύτη και ότι πολλές φορές ενοχοποιούν τον εαυτό τους και αυτό που βιώνουν είναι παροδικό δηλαδή κρατάνε πάντα την ελπίδα ότι τα πράγματα θα αλλάξουν.
Τα άτομα που ασκούν βία υποδηλώνουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά χωρίς αυτό να είναι απόλυτο. Δεν μπορούμε εύκολα να σκιαγραφήσουμε έναν συγκεκριμένο τύπο δράστη. Παρουσιάζουν μεν κάποια κοινά στοιχεία αλλά χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αν κάποιος έχει αυτά τα χαρακτηριστικά στοιχεία είναι αυτόματα και κακοποιός. Τα βίαια άτομα έχουν συνήθως στερεοτυπικές αντιλήψεις απέναντι στο κοινωνικά φύλλα αλλά και στο ρόλο που παίζουν στην κοινωνία. Τι σημαίνει να είσαι άντρας, τι σημαίνει να είσαι γυναίκα, και σε ποιους ρόλους απαιτείται να ανταποκρίνονται και οι δυο. Αυτό σημαίνει ότι πολλές φορές οι θύτες αλλά και το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζουν αυτοί, θεωρούν την γυναίκα υποδεέστερη! Το ίδιο μπορεί να θεωρηθούν και τα παιδιά, τα οποία αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα που τους ανήκουν και δεν μπορούν να έχουν άποψη.
Αν η ενδοοικογενειακή βία εναντίον γυναικών και ανηλίκων αποτελεί θέμα ταμπού, τότε η κακοποίηση των ανδρών από τις συζύγους τους μπορεί να θεωρηθεί ως και ανέκδοτο. Η εξέταση του φαινομένου από αυτή τη σκοπιά σίγουρα δεν είναι συνήθης και έρχεται κόντρα στα στερεότυπα περί αδύνατου και δυνατού φύλου. Ωστόσο, υφίσταται. «Υπάρχουν περιπτώσεις που τα θύματα είναι καταγγελλόμενοι κακοποιημένοι άντρες από γυναίκες, οι οποίες χρησιμοποιούν κάθε μορφή βίας (λεκτική, ψυχολογική και φυσική), είτε για λόγους οικονομικούς, είτε για λόγους αντεκδίκησης». Η μεγάλη απόκλιση των ποσοστών όμως ανάμεσα σε αυτά τα φαινόμενα (δηλαδή των κακοποιημένων γυναικών και παιδιών ενάντια στους κακοποιημένους άντρες) καθιστά την σύγκριση τους άδικη.
Αν η ενδοοικογενειακή βία εναντίον γυναικών και ανηλίκων αποτελεί θέμα ταμπού, τότε η κακοποίηση των ανδρών από τις συζύγους τους μπορεί να θεωρηθεί ως και ανέκδοτο. Η εξέταση του φαινομένου από αυτή τη σκοπιά σίγουρα δεν είναι συνήθης και έρχεται κόντρα στα στερεότυπα περί αδύνατου και δυνατού φύλου. Ωστόσο, υφίσταται. «Υπάρχουν περιπτώσεις που τα θύματα είναι καταγγελλόμενοι κακοποιημένοι άντρες από γυναίκες, οι οποίες χρησιμοποιούν κάθε μορφή βίας (λεκτική, ψυχολογική και φυσική), είτε για λόγους οικονομικούς, είτε για λόγους αντεκδίκησης». Η μεγάλη απόκλιση των ποσοστών όμως ανάμεσα σε αυτά τα φαινόμενα (δηλαδή των κακοποιημένων γυναικών και παιδιών ενάντια στους κακοποιημένους άντρες) καθιστά την σύγκριση τους άδικη.
Τέλος, τα κοινωνικά στερεότυπα του «ισχυρού» φύλου θα αποτρέψουν τον κακοποιημένο άνδρα από το να καταγγείλει το γεγονός, αναλογιζόμενος το σαρκασμό, τα πειράγματα και τη γελοιοποίηση που θα υποστεί. «Είναι καιρός η κοινωνία μας να απαγκιστρωθεί από τα στερεότυπα όσον αφορά τα δύο φύλα και να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο τους με πιο ορθολογικά κριτήρια και λιγότερες υστερικές φωνές», καταλήγει στην έρευνα του ο κ. Παπάνης^.
Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας, είναι πολύ πιο σύνθετο και πολύπλοκο, από ό,τι μπορεί να κατανοήσει κανείς, ερμηνεύοντας τα αποτελέσματά του. Γι αυτό και αποτελεί μείζον πρόβλημα της κοινωνίας μας προκαλώντας μας να βρούμε λύσεις για την αντιμετώπισή του.
Έχει σίγουρα γενεσιουργές πηγές αλλά και προεκτάσεις κοινωνικές δηλαδή διαπλέκεται στον ιστό της ενδοοικογενειακής βίας, πέρα από την οικογένεια και όλα τα μέλη της, το σύνολο μιας κοινωνίας που σιωπά, φοβάται, διστάζει, αποδέχεται ή απορρίπτει, υπολείπεται ή αδρανεί σε σχέση με την πρόληψη τον εντοπισμό και την καταπολέμησή του. Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας είναι διαταξικό, δηλαδή συμβαίνει σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, διαπερνώντας όλα τα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα με παρόμοιες διαδικασίες και εξέλιξη αλλά αποκαλύπτονται με διαφορετικό τρόπο στο κοινωνικό σύνολο.
Η βία είναι θέμα συμπεριφοράς, αυτό σημαίνει ότι η βία μαθαίνεται. Μαθαίνεται μέσα από την οικογένεια, το σχολείο, την κοινωνία. Μαθαίνεται μέσα από κοινωνικές νόρμες και από πάγιες αντιλήψεις αιώνων για τον ρόλο των φύλλων. Η ενδοοικογενειακή βία είναι συμπεριφορά που αποκτάται μέσω της παρατήρησης και της ενίσχυσης. Οι άνθρωποι δεν γεννιούνται θύτες και η βία δεν προκαλείτε από γενετικές ανωμαλίες. στο κοινωνικό σύνολο. ΚΑΙ Δεν υπάρχει ασθένεια που να μετατρέπει έναν μη καταχρηστικό άνθρωπο σε κακοποιό. Η οικογένεια είναι η βασική ενότητα για την ανάπτυξη του ανθρώπου. Μέσα σε αυτή ο άνθρωπος αποκτά εμπειρίες ικανοποίησης και απογοήτευσης. Αποτελεί μια συνεχή διαδικασία εξέλιξης που διαμορφώνεται ανάλογα με τις συνθήκες ζωής που επικρατούν σε ένα ορισμένο χρόνο και χώρο. Βρίσκεται ενταγμένη μέσα σε ένα γενικότερο σύστημα το οποίο συνίσταται από πολλές διαδικασίες και ενότητες οι οποίες βρίσκονται σε συνεχή αλληλεξάρτηση. Σε αυτό συνυπάρχουν ήθη, έθιμα και φυλετικές δυνάμεις μιας κοινωνίας. Συνεπώς η οικογένεια αποτελεί μια βιολογική και κοινωνική ενότητα που έχει την ιστορία της, το δικό της ψυχολογικό και οικονομικο-κοινωνικό χάρτη, που συνεχώς διαμορφώνεται από τις εξωτερικές συνθήκες και τη δική της εσωτερική ψυχολογική οργάνωση.
Μέσα στην οικογένεια λοιπόν ανταλλάσσονται αξίες όπως είναι η αγάπη, η εμπιστοσύνη, οι αξίες για τα υλικά αγαθά. Όλη η διαδικασία κατανομής των ικανοποιήσεων και των αξιών κατευθύνεται από τους γονείς. Πολλές φορές όμως όταν υπάρχουν χάσματα και κλειστές επικοινωνίες οι σχέσεις γίνονται μνησίκακες και εχθρικές. Είναι αναπόφευκτο έως και απαραίτητο ότι κάθε άτομο/παιδί θα νιώσει θυμό, φόβο και απογοήτευση. Αν η δομή της οικογένειας λειτουργεί με ανοιχτό σύστημα επικοινωνίας τότε το άτομο/παιδί θα ξεπεράσει το φόβο και το θυμό και σίγουρο πλέον θα προχωρήσει σε πιο ώριμα επίπεδα λειτουργικότητας.
Το καλύτερο δώρο και το σπουδαιότερο εφόδιο που θα μπορούσαμε να χαρίσουμε σ’ ένα παιδί για τη ζωή του είναι να του διδάξουμε αξίες όπως η ειλικρίνεια, η συνείδηση, ο σεβασμός, η δικαιοσύνη, η αξιοπρέπεια, η ευθύνη ως προς τον ίδιο τον εαυτό του, αλλά και τους άλλους. Αξίες που μας μαθαίνουν να κάνουμε όλα αυτά που οφείλουμε και όχι αυτά που μας αρέσει να κάνουμε, αξίες που μας χαρίζουν την ικανότητα να ξεχωρίζουμε το καλό από το κακό εκτιμώντας την αξία εν τέλει της ίδιας της ζωής, της δικής μας αλλά και των άλλων.
Η ηθική νοημοσύνη είναι αυτή που περισσότερο από οτιδήποτε άλλο χρειάζονται τα παιδιά για μια ικανοποιητική ζωή και αργότερα ως ενήλικες. Ως ηθική νοημοσύνη ορίζετε η ικανότητα αναγνώρισης και διαχώρισης «καλού και κακού» και ο σεβασμός των αξιών των άλλων. Η ηθική νοημοσύνη καλλιεργείται στην παιδική ηλικία, όπου το παιδί σα σφουγγάρι απορροφά και πλάθει τη δική του προσωπικότητα. Αυτό, λοιπόν, που οφείλει να αναρωτηθεί κάθε γονιός μεγαλώνοντας το παιδί του είναι το πώς μπορεί να συμβάλλει ώστε να βοηθήσει το παιδί να καλλιεργήσει βασικές αρετές. Συνήθως, η έγνοια των περισσότερων γονιών κατά την ανατροφή των παιδιών τους στρέφεται γύρω από τη σχολική τους επίδοση, την κοινωνικότητά τους και τις σχέσεις τους, λησμονώντας πως η βάση για την επιτυχία σε όλους αυτούς τους τομείς είναι πάντα η ηθική, η αρετή δηλαδή του να λέγεσαι «Άνθρωπος». Η μεγαλύτερη έγνοια ενός γονιού θα πρέπει να είναι πως θα καταφέρει να μεγαλώσει σωστούς ανθρώπους! Ο αμεσότερος τρόπος για να διδάξει ένας γονιός στο παιδί του κάποιες ηθικές αρχές είναι να αποτελέσει ο ίδιος ένα παράδειγμα προς μίμηση. Το παιδί κάνοντας τα πρώτα του βήματα ειδικά σε μικρές ηλικίες ενεργεί ακολουθώντας τις ενέργειες των γονιών του, μέσα από το μιμητισμό. Ένα παιδί είναι πολύ καλό έως άριστο στο να παρατηρεί, να αξιολογεί και να αφομοιώνει αυτό που πράττουμε εμείς. Γι’ αυτό και η καλύτερη μορφή διδασκαλίας δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από την βιωματική. Αναφέραμε ότι η βίαιη συμπεριφορά μαθαίνεται, αντί όμως τα παιδιά να μαθαίνουν να είναι βίαια, μπορούν να μάθουν να σέβονται και να χρησιμοποιούν εποικοδομητικούς τρόπους να λύνουν προβλήματα, να αντιμετωπίζουν διαφωνίες και να χειρίζονται τον θυμό τους.
Μια σημαντική αρχή για να ευδοκιμήσουν τα παιδιά και οι οικογένειες μακριά από την απειλή της βίας είναι να αναπτύξουμε τον σεβασμό για τους άλλους ανθρώπους, να τονίσουμε τις καταστροφικές συνέπειες των διακρίσεων μέσα και έξω από το σπίτι, να τους μάθουμε να λύνουν ειρηνικά τις διαφορές τους. Εξίσου, όμως, σημαντικό είναι να αναπτύξει ένας γονιός τρόπους στην καθημερινή του ζωή που θα προσφέρουν χώρο σε εκείνον και στο παιδί για να επικοινωνήσουν, να κάνουν διάλογο και να μοιραστούν προβληματισμούς, διλήμματα, γεγονότα και σκέψεις. Μικρά πράγματα όπως μια ουσιαστική συζήτηση σε ένα ήρεμο πλαίσιο, μπορούν να πυροδοτήσουν έναν υγιή διάλογο περί στάσεων ζωής και αντιμετώπισης καταστάσεων. Να θυμάστε πάντα ότι τα παιδιά ακούνε και αντιλαμβάνονται τα πάντα. Μόνο προσφέροντάς τους, λοιπόν, την ευκαιρία να συνδιαλέγονται μαζί μας μπορούμε να τα βοηθήσουμε να σκέφτονται πολυδιάστατα και να αναλογίζονται τη στάση τους, τις πράξεις τους και τις συνέπειές τους, υπερασπίζοντας τον εαυτό τους και αναλαμβάνοντας τις ευθύνες τους.
Είναι πολύ δύσκολο να δώσουμε συγκεκριμένες συμβουλές οι κανόνες ως προς την ανατροφή του παιδιού για την ανάπτυξη της ηθικής ταυτότητας του. Ωστόσο βάση ερευνών μπορούμε να προτείνουμε κάποιες κατευθυντήριες γραμμές ως προς αυτή. Είναι σημαντικό να δείξουμε στο παιδί πως λειτουργούν οι σχέσεις που βασίζονται στο σεβασμό. Προσπαθούμε να περνάμε χρόνο με άλλες οικογένειες ώστε να έχει ευκαιρίες να γνωρίσει βιωματικά αυτές τις συμπεριφορές.
Ένα άλλο δεδομένο, είναι πως τα παιδιά μιμούνται συμπεριφορές – πολλές φορές ασεβείς συμπεριφορές – όχι μόνο των γονέων αλλά και άλλων παιδιών ή ατόμων που θαυμάζουν. Οφείλουμε να συζητάμε τόσο για τις προσδοκίες, όσο και για την αξία της εξισορρόπησης του σεβασμού στις σχέσεις. Ορίζουμε τις προσδοκίες μας για την αποδεκτή συμπεριφορά με σεβασμό με σαφή και συνεπή τρόπο. Διορθώνουμε το παιδί όταν η συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή, δίνοντάς του την ευκαιρία να επανορθώσει. Η συμπεριφορά επανόρθωσης πρέπει να είναι άμεση χρονικά και σχετική με την μη αποδεκτή συμπεριφορά. Αντίστοιχα παρατηρούμε και ανταποκρινόμαστε στις σωστές συμπεριφορές με θετική ενίσχυση. Να υπενθυμίσουμε πως η θετική ενίσχυση δεν πρέπει να έχει μόνο υλική μορφή π.χ. βιντεοπαιχνίδια, δώρα κ.λ.π. αλλά περισσότερο συναισθηματική με εκφράσεις περηφάνιας αγάπης και προσοχής.
Με λίγα λόγια, αντίδοτο στις προκλήσεις και στις δυσκολίες της ζωής που θα κληθεί το παιδί να αντιμετωπίσει στην ενήλικη ζωή του, διατηρώντας την ελπίδα και την πίστη του στον εαυτό του, είναι η καλλιέργεια της ηθικής του ταυτότητας. Είναι αυτή που θα συμβάλλει στο χτίσιμο μιας ευτυχισμένης ζωής, μιας ζωής με νόημα και χαρά χωρίς βία.
Βιβλιογραφία
Αυτοάμυνα (2020). Τα 9 είδη της βίας. https://www.aytoamyna.com
Βαγιανού Β. &Τζάνη Δ. (2017). Ενδοοικογενειακή βία: μύθοι και αλήθειες για το φαινόμενο της διπλανής πόρτας. CrimeTimes, 4. https://www.crimetimes.gr/
Δημητροπούλου-Λαγωνίκα Μ., Κατσίκη Γ. &Μαρντικιάν-Γαζεριάν Μ. (2011). Ενδοοικογενειακή Βία – Διεπιστημονική Προσέγγιση στην Πρόληψη και την Αντιμετώπιση. Συμβούλιο Επιμόρφοσης στην Κοινωνική Εργασία. ΑΩ: Αθήνα
Ζωμένου Ν. (2019). Λεκτική Βία. PsychologyNow.gr. https://www.psychologynow.gr/
Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) (2014). Ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών – Πρώτη πανελλήνια επιδημιολογική έρευνα. Στο Οι ψυχολογικές θεωρίες που εξηγούν την ενδοοικογενειακή βία – PsychologyNow.gr
Λωρίτη Θ. Ν. (2018). Καλλιεργώνας στα Παιδιά μας την Ηθική. Το Περιοδικό Μου – Στο Απόγειο της Πληροφόρησης. https://toperiodikomou.gr/
